اشباع كردن چوب :

الف ) تعريف و نحوه اشباع كردن چوب :

اشباع چوب در كلمه ، به معناي تزريق يا نفوذ دادن مايع در چوب ، تحت تاثير فشار است . اين كلمه كه بعنوان غلط مصطلح در ميان عوام و حتي خواص جا افتاده ، همان تيمار چوب است كه معادل واژه Treatment و يا در اصل Impregnation به كار برده مي شود.

در اين فرايند ، مواد حفاظتي كه به شكل مايعات سمي هستند به داخل سيلندرهايي هدايت مي شوند كه قبلاً در آن قطعات چوبي قرار گرفته است . سپس اين مواد بر اثر فشار به داخل چوب نفوذ مي كنند . قدمت شيوه هاي صنعت اشباع چوب در دنيا

حدود150 سال بوده و 2 روش آن معروف است :

چكيده :

اتصال واژه ای است عربی و به معنای رسیدن واتصالات جمع آن بوده است و در اصطلاح چوب عبارتند از بند وبست دادن دو یا چند قطعه چوب در یکدیگر ومقید کردن آنها برای دست یابی به محصول چوبی مورد نیاز از آنجایی که می توان مصنوعات چوبی را یکدیگر و یک تکه و یک پارچه تهیه نمود از این روسعی می گردد که با استفاده از قطعات چوب ومتصل نمودن آنها به یکدیگر به لوازم و وسایل مورد نیاز دست یافت. چوبهای یک تکه را بدان لحاظ نمی توان در ساخت وسایل چوبی بکار برد که اولا:حجم ساخت و غیر قابل حرکت در پاره ای از کار ها خواهند ثانیا:مسایل رطوبتی چوب همواره،برای مصنوعات چوبی مشکل افرین خواهد بود ثالثا:در بعضی از زمینه های کاری چوب در جهت راه وبی راه قرار خواهد گرفت و در نتیجه شکننده و غیر قابل استفاده و از همه مهمتر ساخت با چوب یک تکه مستلزم قطر زیاد وحجم زیاد کار وهزینه بالا خواهد بود .و در پایان محصول تولید شده از زیبایی بر خور دار است ولی از مقامت واستحکام کافی بر خوردار نیست.و اساسا وسایل وابزار برای انجام این قبیل امور در اختیار نیست.

کاربردهای چوب

اگر بخواهیم کاربردهای چوب را خلاصه کنیم ، در سطح جهانی ، چوب یک ماده خام فراوان و تجدید شونده است که برای تولید انرژی و مواد شیمیایی بکار می‌رود . چوب همواره نقش مهمی را در تولید انواع وسایل به عهده داشته است که به مرور زمان ، اکثر آنها با مواد پتروشیمیایی جایگزین شده است . با وجود اهمیتی که مواد پتروشیمیایی دارند ، نباید فراموش کرد که منابع نفتی و فسیلی پایان پذیرند و قیمت آنها رو به افزایش است .
به علاوه ، نگرانی‌های زیست محیطی سبب شده است که به چوب و تبدیل شیمیایی آن به انواع سوخت و مواد شیمیایی ، توجه بیشتری بشود . در صنایع و موارد گسترده و گوناگونی کاربرد دارد، مانند: کشتی سازی ، هواپیما سازی ، صنعت حمل و نقل و بسته بندی ، کاغذ سازی ، ابریشم و چرم مصنوعی ، پارچه بافی ، فیلم سازی ، ساخت ابزار موسیقی و... .
چوب به عنوان یکی از مصالح ساختمانی در کلیه امور قابل استفاده مباشد و به علت برخورداری از تاب مناسب فشاری و کششی ، از آن علاوه بر مصارف روزمره ، برای ساختن پل‌ها و اعضای طاق‌های پوسته ای نیز استفاده می‌شود . چوب در تزئینات داخلی و خارجی ، به عنوان یکی از بهترین و زیباترین مصالح طبیعی به طراحان کمک شایانی می‌کند .

انواع چوب

چوب سخت
عموماً چوبهاي سخت به خوبي و به آرامي ميسوزند و ذغالهاي بادوامي را به جا ميگذارند. درختهاي آنها پهن برگ هستند. برگ اكثر آنها در پاييز مي ريزد. چوبهاي سخت لزوماً هميشه محكمتر و مقاومتر از چوبهاي نرم نيستند.

چوب نرم
آتش توليد شده آنها داراي حرارت زيادي است ولي عمر كوتاه دارد. اين درختها برگهاي سوزني دارند. اكثراً هميشه سبز هستند (در پاييز برگهايشان نمي ريزد)، البته غير از انواع كاج اروپايي، سرو و سياه كاج با ميوه هاي مخروطي شكل.

چوب مناسب آتش
بايد از موارد زير اطلاع حاصل كنيد:

معرق در معنای کلام «اصولاً هر چیز رگه دار را گویند » ولی مفهوم آن در این نوع بخصوص هنر، ایجاد نقش ها و طرح های زیبایی است که از دوربری و تلفیق چوب های رنگی روی زمینه ای از چوب یا پلی استر سیاه شکل می گیرد.

تاریخ پیدایش این هنر به درستی مشخص نیست؛ ولی از تطبیق آن با هنر کاشی کاری ، بدون شک رابطه این دو هنر را درمی یابیم. برای آشنایی با ریشه ی این هنر ، صحبت از تاریخ تکوین به میان می آید و به عنوان مقدمه می توان از گنبد سرخ مراغه که در زمان ایلخانیان ساخته شده است، یاد کرد؛ این گنبد نوع بسیار ساده ی کاشی کاری بدین سبک است.

کاشی کاری معرق در دوران مغول نیز به همین منوال بود و تداول آن در عصر صفوی به اوج شکوفایی خود رسید و آثار ارزنده ای در هنر کاشی کاری پدید آمد. این شکوفایی در زمان افاغنه و زندیه رو به افول نهاد. در دوران قاجاریه نیز کاشی کاری معرق، تقلیدی ناقص از آثار گذشتگان بود. تا این دوران نقشهایی که در کاشی کاری معرق به کار برده می شد نقش های اسلیمی بود. اما با سفر عده ای از هنرمندان به اروپا و گرایش آنان به هنر و فرهنگ اروپایی، تغییرات و دگرگونی های بسیاری در نقشهای کاشی کاری به عمل آمد و از آن پس طرح انسان و دیگر اشکال مانند اسلحه جنگی در هنر کاشی کاری دوران قاجاریه نمایان شد .

از آن دوران تا به امروز، این هنر، چونان گذشته رونق نداشته است و تنها عده ی کمی از هنرمندان در زنده نگهداشتن آن کوشا بوده اند.

وجه تشابه کاشی کاری معرق با معرق کاری روی چوب در شیوه ی عمل است که در هر دو ، نقش ها از ترکیب قطعات رنگی جنس مورد نظر شکل می گیرد.

یکی از نمونه های قدیمی موجود آمیزه ی این دو هنر، دری قدیمی و بزرگ، متعلق به عصر قاجاریه است که در ضلع شمال غربی محوطه وزارت آموزش و پرورش فعلی قرار دارد. ارتفاع این ساختمان در حدود چهار و نیم متر و عرض آن سه متر است و سردری نیم دایره در بالای آن قرار گرفته است. هر طرف این در به سه قسمت مربع شکل تقسیم شده است:

مربع بالایی آن شیشه و دو مربع پایینی چوب برجسته و مسطحی است که نقشهای اسلیمی معرق کاری شده در این قسمت جای گرفته است.

سابقه ی معرق کاری و آموزش آن در اداره کل هنرهای سنتی به سال 1309 ه . ش برمی گردد. در آن سال به پایمردی استاد حسین طاهرزاده بهزاد ، گروهی از هنرمندان نام آور هنرهای سنتی از سراسر کشور در تهران گرد هم آمده و مدرسه صنایع مستظرفه را بنیاد گذاشتند. این مؤسسه از دیرباز تا به امروز با عنوان های گوناگونی مانند: مدرسه صنایع قدیمه و هنرستان هنرهای ملی، اداره هنرهای ملی و مدتی نیز به عنوان یکی از واحدهای اداره کل آفرینش هنری و ادبی در وزارت فرهنگ و هنر سابق، در تعالی و تکامل هنرهای سنتی سهم بسزایی داشته است. این اداره کل در سال 1346 به اداره ی کارگاه های هنری تغییر نام داد و سرانجام در سال 1357 به عنوان یکی از واحدهای دفتر پژوهش و آفرینش به حیات خود ادامه داد . پس از پیروزی انقلاب، اداره ی مذکور به اداره ی کارگاه های هنری تغییر نام یافت و فعالیت های خود را در اداره ی کل هنرهای سنتی دنبال کرد. تا این زمان هنرجویان آن را منحصراً افراد علاقه مندی تشکیل می دادند که طی فراگیری به استخدام رسمی درمی آمدند.

از سال 1360 به استناد موافقتنامه معاونت فرهنگی وقت، واحد آموزش مستقلی برای تعلیم هنرهای سنتی آغاز به کارکرد و سرانجام در سال 1362 تأسیس رسمی اداره آموزش این اداره کل، برای عموم مشتاقان به فراگیری هنرهای سنتی، سرآغاز نوینی بر تداوم این هنرها شد و در کنارآن کارگاه منبت و معرق به سرپرستی استاد سید کمال میرطیبی همچنان به فعالیت های هنری خود ادامه داد.

در طی سالیان، معرق همپای حرکت زمان پیشرفت کرد و تحولات و نوآوری های مختلفی در آن پدیدار شد. برای آشنایی با مسیر حرکت این هنر، باید به اولین کارگاه منبت و معرق اشاره کرد که در سال 1310 تحت سرپرستی استاد احمد امامی، تأسیس شد باید اشاره کرد و همچنین از اساتید متقدمی چون پرویز زابلی، عباس شهمیرزادی ، علی و خلیل امامی ، و احمد رعنا یاد کرد. ابتدا اهم فعالیت آن کارگاه، منبت کاری بود و به تدریج در کنار آن هنر معرق نیز پای گرفت.

این هنر در آغاز برای تزئین سطح میز، بوفه، در و تکیه گاه صندلی به کار برده می شد، و تنها نقش های اسلیمی یا گره یا پنج رنگ محدود چوب های آبنوس، فوفل ، گلابی، سنجد و توت مورد استفاده قرار می گرفت و گاه برای تنوع، از برش های خاتم برای اشباع نقش ها استفاده می کردند. رنگ خاتم ها به همان پنج رنگ فوق الذکر محدود بود و به خاتم چوبی شهرت داشت.

در آن ایام، شیوه معرق کاری در مقایسه با روش امروزی بسیار متفاوت بود و بیشتر به روش معرق هندی اجرا می شد. بدین طریق که هنرمندان ابتدا به وسیله کارد مخصوص منبت، محل قرار گرفتن نقش ها را روی شیء مورد نظر مطابق طرح می کندند و سپس نقش ها را از چوب های رنگی به وسیله ی مته ای که اختصاص به تعمیر چینی داشت و سوهان های مخصوص و ارّه ای به نام چکی، دوربُری می کردند و در محل مقرر قرار می دادند.

نخستین تاریخی که در مورد اشباع نقش های کنده شده به وسیله چوب های رنگی موجود است تابلویی مربوط به سال 1313 با نقش دوسوار کار است که به وسیله احمد رعنا ساخته شده و متعاقب آن تابلوی دیگری مربوط به سال 1314 با نقش یک زن است که توسط عباس شهمیرزادی اجرا شده است. هم اکنون دو تابلوی مذکور در نمایشگاه اداره کل هنرهای سنتی نگهداری می شوند.

عباس شهمیرزادی هنگام اجرای تابلوی بعدی خود ، به جای کندن سطح چوب به فکر ایجاد زمینه در اطراف نقش ها افتاد و از کنار هم قرار دادن قطعات چوب زمینه ای در اطراف نقش ها به وجود آورد. این تابلو، با مقطع بیضی، نشانگر نقش دو زن بود .

نخستین نمونه های موجود این روش، دو تابلوی مربوط به سالهای 1317 و 1319 است که نقش پیکار دو سوار با یک شیر را نشان می دهد. این تابلوها مربوط به امتحان کلاس معرق «علی و خلیل امامی» است و هم اکنون در موزه هنرهای ملی نگهداری می شوند.

به دنبال این دگرگونی ها، در سال 1316 احمد رعنا با اثر ابداعی خود به نام شکارگاه، معرق را از حالت مسطح خارج کرد و به صورت نیم برجسته مطرح نمود که همین شیوه تا امروز با نام منبت معرق متداول است. زمینه ی فکری این نوآوری از نقش های منبت کاری شده ی درهای کاخ مرمر شکل گرفت.

تا سال 1334 اجرای معرق با همان پنج رنگ محدود، متداول بود تا این که محمد طاهر امامی که در پی تنوع رنگ بیشتری در معرق بود ، در اندیشه ی به کارگیری مواد شیمیایی رنگی شد و جهت آزمون، نقش هایی روی یک راکت تنیس روی میز با استفاده از مواد یاد شده به وجود آورد. بدین منوال در پی شناسایی گوناگونی ِ رنگ، انواع چوب های صنعتی شناخته شد. ( این پی گیری همچنان ادامه دارد. )

در سال 1335، تعدادی پاراوان و بوفه ی معرق کاری شده از طرف دولت چین به دولت ایران اهدا شد که هنگام حمل، تعدادی از آنها خسارت دید! مرمت بعضی از آنها با زمینه سیاه به محمد غفوری محول شد . وی با تهیه ماده سیاهی ترکیب یافته از جوهر نیکروزین، پارافین و لاک الکل، قسمت های آسیب دیده را ترمیم کرد. لازم به توضیح است که تا قبل از شناخته شدن جوهر نیکروزین برای سیاه کردن زمینه اشیای چوبی، صفحات موسیقی را می کوبیدند و سپس در الکل حل کرده و مقداری پارافین به آن اضافه می کردند و ماده سیاه به دست آمده را به وسیله پنبه بر روی شیء مورد نظر منتقل می کردند.

این گونه آزمون های پیاپی موجب پیدایش اندیشه نوینی در هنر معرق شد و بدین سان در سال های 36 یا 37 یک پاراوان کوچک با نقش گل و مرغ توسط عزیزالله ویزایی با زمینه سیاه که به شیوه ی معرق های چینی بود ساخته شد و بدین ترتیب این سبک معرق در میان انواع آن جای گرفت.

در ادامه این تحولات در سال 1344 محمد طاهر امامی تابلویی با عنوان مرغ و آشیانه به وجود آورد که مرغ تماماً از جنس صدف تهیه شده و کاملاً برجسته است و تنها به وسیله یکی از بالهایش به زمینه ی تابلو متصل شده است. وی با اجرای این تابلو به معرق تمام برجسته دست یافت.

در میان آثار معرق روی چوب که تاکنون به وجود آمده ، «معرق خاتم» چنانکه از نامش برمی آید، ترکیبی از دو هنر بیان شده است که مقام ویژه ی خود را از دیر باز حفظ کرده است. از بدو پیدایش کارگاه منبت و معرق، نوع ساده ی معرق خاتم در میان شمسه ی نقش های گره با همان پنج رنگ طبیعی محدود اولیه به کار گرفته می شد.

در سال 1337 در کارگاه خاتم سازی ، میز تحریری با نقش سیمرغ و اژدها، به سرپرستی شادروان علی نعمت تهیه شد و برای نقش های مذکور از برش های خاتمبا رنگهای متنوع استفاده کردند که همه به شیوه ی معرق، دُوربری و جاسازی شده بود. این تجربه ، انگیزه ی خلق تابلویی با طرح یک طوطی از خاتم های رنگی شد که در سال 1342 توسط عزیزالله ویزایی، خارج از محیط کارگاه ها به مرحله اجرا در آمد و در سال 1349 اکبر سریری نخستین هنرمندی بود که از این شیوه جهت ایجاد نقش یک پرنده بر روی تابلو استفاده کرد و بدین ترتیب این سبک معرق با نام «معرق خاتم» متداول شد.

در ادامه این دگرگونی ها در سال 1349 تابلویی به سبک امپرسیونیسم از طبیعت یک روستا که توسط رضا شهابی (یکی از شاگردان کمال الملک) نقاشی شده بود، به وسیله ی محمد طاهر امامی با رعایت اصول سبک یاد شده به صورت معرق ساخته شد.

از آن پس تا به امروز، شاهد تحولاتی چند در هنر معرق بوده ایم که این تحولات عبارتند از :

- نمایش بُعد از طریق فضاسازی ، که تحولی در ترکیب بندی های سطح گذاشته است.(تابلو بزم درویشان).

- استفاده از فلزات و سنگ (تابلو گلدان گل و زنان عشایر)

- نمایش نقش در دو سطح (دو پلانه)

- نشان دادن عمق با استفاده از پلی استر (تابلو عقاب)

قديمي ترين نمونه اثر چوبي، در کاوش هاي باستاني شهر سوخته زابل به دست آمده است اين اثر يک قطعه شانه چوبي است که قدمت آن به هزاره پنجم قبل از ميلاد مي رسد. گروهي از کارشناسان معتقدند که طرح هاي موجود بر روي آن طرح هايي کاملا ايراني است.معرق يکي از رشته هاي پرپيشينه صنايع دستي ايران که نسبت به صنايع ديگر چوبي در ايران از قبيل خاتم، نازک کاري، منبت، خراطي و بافت سبد و حصير داراي قدمت بيشتري است.نوشته حاضر مقالهاي در خصوص اين هنر ايراني با عنوان "معرق چوب" است که روز سه شنبه 24 بهمن در نشست انجمن فراوران با موضوع "هنر معرق" ارائه شده است.بشر از هزاران سال پيش از چوب به واسطه شکل متناسب آن براي ايجاد سرپناه، ساخت قايق و ديگر موارد استفاده مي کرده است.
بررسي آثاري که از بررسي هاي سه هزار سال قبل از ميلاد که در شوش بدست آمده، نشاندهنده اين مطلب است که مردمان بومي ايران نه تنها از چوب براي کلبه سازي خود استفاده مي کردند بلکه در ساخت نردبان و ديگر وسايل زندگي هم از آن بهره مي بردند.در دوران هخامنشي ها هم استفاده از چوب بسيار متداول بوده; به طوري که در ساخت عمارت هاي کاخ هخامنشي - شوش و آپادانا - از درخت هاي بلوط ايراني و سدر لبناني استفاده شده بوده است. به اين ترتيب قبل از استعمال آهن در ساخت بنا، تخت جمشيد بزرگ ترين سطح زيربنايي بود که از چوب در آن استفاده فراواني شده و تمامي اين آثار چوبي در اثر آتش سوزي از بين رفتند. گزنفون ضمن توصيف سلاح هاي نبرد کوروش از يک نيزه عالي چوبي که از چوب سنجد ساخته شده بود، ياد مي نمايد. توجه پارسيان باستان به درخت، بسيار قابل توجه مي باشد. مي گويند بزرگ ترين درخت سروي که در ايران موجود بوده، توسط زرتشت پيامبر کاشته شده و سرو کاشمر ناميده مي شد و در ادبيات پارسي شهرت به سزايي داشته است. اين سرو را اعجاز زرتشت مي دانستند و معتقد بودند که زرتشت آن را از بهشت آورده است. نهايتا اين سرو توسط متوکل عباسي، قطع و تکه تکه به بغداد فرستاده شد. عمر اين درخت در زمان قطع 1450 سال و دور تنه آن بالغ بر 28 تازيانه بوده است. در ديگر مناطق هم استفاده از چوب براي مردمان آن نواحي ناآشنا نبوده است. در افسانه هاي يونان آمده هر درخت را فرشته اي به نام هامادراياد که در داخل او پنهان مي باشد، نگهباني مي کند و جان وي به حيات درخت بستگي دارد; اگر مجبور به قطع درختي مي شدند، براي درخت تحف و هدايا مي بردند. مصري ها هم راه استفاده از چوب را به خوبي مي دانستند. آنان سه هزار سال پيش، کاغذ و روکش هاي چوبي را در آثار خود بکار مي بردند. فنيقي ها هم در ساحل لبنان، معبد حضرت سليمان را در سال 1012 قبل از ميلاد از چوب ساختند، سقف و ديوارهاي اين معبد از چوب سدر لبنان تهيه شده و کف آن از چوب سرو پوشيده شده درها از چوب زيتون و ستونهاي نگهدارنده نيز چوبي بودند.در طول تاريخ، استفاده از چوب و حکاکي بر روي آن، همچنان به ترقي خود ادامه داد، اما در قرن 17 و 18 ميلادي رو به افول نهاد تا آن که در قرن 19، رشد مجددش را از سر گرفت.

معرق در فرهنگ عميد معناي تکه تکه، رگه رگه و وصله مي باشد. همه ما دردوران کودکي در مهدکودک ها از روشي به اسم کولاژ استفاده کرده ايم که در اين کار تکه هاي رنگي مقوا، پارچه و کاغذ را به اشکال مختلف بريده و کنار هم قرار مي داديم و در نهايت به شکل خاصي مانند درخت، خانه و گل مي رسيديم. اگر اين کار را با چوبهاي مختلف به رنگ هاي متنوع و مطابق با طرح مورد نظر انجام دهيم، اين کار را معرق مي گويند. اين هنر به اشتباه مرقع هم ناميده شده است که خود هنري جدا در کتابت مي باشد و به معني گردآوري تکه هاي مختلف آثار گوناگون در يک مجموعه مي باشد.معرق انواع گوناگوني دارد که وابسته به نوع مصالح است و شامل معرق کاشي، چرم، پارچه، فلز، خاتم و چوب است.
از آن جايي که چوب يکي از مواد نسبتا ناپايدار و کم دوام طبيعت مي باشد آثار ساخته شده از چوب يا در طول زمان و يا بر اثر حوادث و عوامل مختلف آسيب ديده و از بين رفته اند و يا آن که هيچ کس به فکر نگهداري و جمع آوري آثار دست ساز چوبي نبوده است. بر اين اساس، تقريبا هيچ گونه آثار چوبي مشخصي از دوره هاي مختلف تاريخي، باقي نمانده است. با اين حال محققان و تاريخ نويسان زمان هاي متفاوتي را به عنوان مبدا معرق چوب در نظر مي گيرند.بنا به استناد گروهي معرق چوب الهام گرفته شده از معرق کاشي است و گفته شده در زمان افول صنعت کاشي، معرق چوب شروع به رشد کرده است. در معرق کاشي، قطعات کاشي هاي الوان به شکل تکه تکه توسط چکشي به نام چکي، دورتراشي مي شده و از کنار هم قرار گرفتن آنها طرحي واحد به وجود مي آمده است. دور آن را با خميري به نام ساروج گرفته و براي محکمي کار روي آن را دوغاب مي ريختند تا سفت شود. کاشي معرق دردوران ايلخانيان پديدار شد که به صورت نقش هاي هندسي در دوران تيموري به اوج شکوفايي خود رسيد نمونه کاشي معرق گنبد سرخ مراغه است که در زمان ايلخانيان ساخته شد. نمونه زيباي آن در دوران تيموري هم مي توان از گنبد سلطانيه نام برد.نظريه ديگري هم وجود دارد مبني بر اين که معرق کاري چوب، تکنيکي نيست که از انواع مختلف معرق از جمله کاشي کاري گرفته شده باشد. معرق کار چوب بايد نه تنها با چوب کار کرده باشد و بافت آن را بشناسد، بلکه مي بايست تکنيک معرقکاري بر روي چوب را هم، فرا بگيرد.به گفته گروهي هم معرق از کشورهاي چين و هند و مصر وارد ايران شده است. اين افراد معتقدند که بر اساس اسناد و مدارک موجود سه هزار سال پيش مصري ها به ارزش چوب پي بردند و ساخته هاي خود را از قبيل صندلي صندوق و غيره با چوب هاي معمولي ساخته و بر روي آنها از روکش هاي مرغوب مانند آبنوس و تزئينات عاج استفاده مي کردند. قديمي ترين نمونه اثر چوبي، در کاوش هاي باستاني شهر سوخته زابل به دست آمد. اين اثر يک قطعه شانه چوبي است که به شيوه ي جايگزيني نقوش هندسي و گره را بر آن حک کرده اند و قدمت آن به هزاره پنجم قبل از ميلاد مي رسد. گروهي که معتقدند معرق از کشورهاي ديگر وارد ايران شده، تفسير اين کاوش را اينگونه اظهار داشتند که اين شانه متعلق به مسافريني بوده که از اين شهر گذر کرده اند.اما تحقيقات محققين بر روي نقوش اين شانه، روشن نمود که طرح هاي موجود بر روي آن (گره و نقوش هندسي) طرح هايي کاملا ايراني مي باشد.بر اين اساس مي توان به اين نظريه رسيد که ايران پايه گذار معرق کاري بوده و هنر مذکور از اين منطقه به ساير نقاط منتقل شده است. يک دوران سکوت چند هزار ساله، ما بين تاريخ ساخت دو اثر معرق موجود، وجود دارد; که اولي مربوط به شانه بدست آمده در حفريات شهر سوخته و دومي تابلويي متعلق به سال 1313 هجري شمسي است که توسط استاد احمد رعنا با سبک معرق جايگزين کار شده است. اين سبک اولين سبک معرق چوب به حساب مي آيد. در سال 1309 اولين کارگاه هاي سنتي به منظور آموزش و حفظ و اشاعه هنرهاي ملي و بومي ايران، توسط استاد حسين طاهرزاده بهزاد بنا نهاده شد. اولين کارگاه داير شده مربوط به صنايع چوبي، کارگاه منبت بود که زير نظر استاد احمد امامي و دو پسرش خليل و علي امامي اداره مي شد. در سال 1310 رشته مشبک و معرق چوب به کارگاه منبت اضافه شد. سرپرستي اين کارگاه به عهده استادان معرق و منبت کار از جمله : شهميرزادي، احمد رعنا، زابلي، ويزايي، حاج غلامعلي و در سال 1370 استاد کمال ميرطيبي، بود. در حال حاضر سرپرستي کارگاه معرق در سازمان ميراث فرهنگي به عهده استاد مولايي مي باشد.

معرق، کم نظیرترین هنر نزد ایرانیان

هنرمعرق بازی طبیعت با هنر است. وقتی تابلویی با رنگهای متفاوت چوب بدست می آید، شاید برای کسی که چوب را نمی‌شناسد جای تعجب باشد که چگونه این همه تنالیته رنگی را می توان از چوب بدست آورد. در شیوه جدید معرق، حتی می‌توان پرتره ای را بوسیله تنوع رنگی چوب بوجود آورد، و این اوج بازی و مهارت هنرمند است که چه نوع رنگ و از چه نوع چوبی برای کار معرق استفاده کند. کسانی که کار معرق انجام داده اند می‌دانند انتخاب نوع چوب و و خوش نقش بودن چوب چقدر در کیفیت تابلو معرق اهمیت دارد و چه کار سخت و استادانه ای است. شاید برش معرق با تمرین و ممارست حاصل شود اما انتخاب چوب علاوه بر آشنایی با انواع چوبها به درک زیبایی شناسی هنرمند هم نیازمند است .
آنچه باعث تمایز یک تابلو معرق زیبا و با کیفیت از نوعهای دیگر (بازاری ) آن می‌شود, علاوه بر برش خوب و نداشتن درز بین تکه های بریده، انتخاب چوب هایی با کیفیت و خوش رنگ و خوش رگه می‌باشد. متاسفانه امروزه کارهای زیادی با اسم معرق وارد بازار شده است که با معرق واقعی فاصله زیادی دارد و شاید اگر کسی معرق واقعی را نشانسد نداند که برخی از تابلو با چوبهای رنگ شده ساخته شده اند و سود جویان آثار هنر از این عدم آگاهی مشتریان، این تابلو ها را به قیمت گزاف می‌فروشند. هدف ما ابتدا آشنایی شما با هنر معرق است و بعد برای علاقمندان این هنر بیان روش کار معرق است و بعد ما گامی فراتر نهاده ایم برای کسانی که به این کار مشغولند و بصورت روش غیر آکادمیک به این هنر می‌پردازند اطلاعات تخصصی و دانشگاهی این هنر را چون آسیب شناسی و شناخت انواع چوب ها را آورده ایم. هدف ما شناخت بهتر و ارتقا دادن این هنر زیباست.

تاریخچه معرق

معرق در معنای کلام «اصولاً هر چیز رگه دار را گویند » ولی مفهوم آن در این نوع بخصوص هنر، ایجاد نقش ها و طرح های زیبایی است که از دوربری و تلفیق چوب های رنگی روی زمینه ای از چوب یا پلی استر سیاه شکل می گیرد.
می گوید: شايد از ديد معني همانطور كه در فرهنگ لغات مختلف ذكر شده كنار هم قرار گرفتن قطعات مختلف چوب ( مانند عناب ، گردو ، توسكا ... ) بر اساس الگويي خاص جهت نشان دادن آن طرح را گويند ولي به نظر من معرق يعني دميدن روح آدمي در نفس چوب:
يعني اينكه انسان خود را در چوب پيدا كند و حرفش را بوسيله صدا برش چوب و فكرش را با نقش چوب بيان كند . يعني حركت زندگي در امتداد برش چوب ها . جمع آوري غم ها و شادي ها و كنار هم قرار دادن تمام آنها براي بوجود آوردن يك احساس .
تاریخ پیدایش این هنر به درستی مشخص نیست؛ ولی از تطبیق آن با هنر کاشی کاری ، بدون شک رابطه این دو هنر را درمی یابیم. برای آشنایی با ریشه ی این هنر ، صحبت از تاریخ تکوین به میان می آید و به عنوان مقدمه می توان از گنبد سرخ مراغه که در زمان ایلخانیان ساخته شده است، یاد کرد؛ این گنبد نوع بسیار ساده ی کاشی کاری بدین سبک است.
کاشی کاری معرق در دوران مغول نیز به همین منوال بود و تداول آن در عصر صفوی به اوج شکوفایی خود رسید و آثار ارزنده ای در هنر کاشی کاری پدید آمد. این شکوفایی در زمان افاغنه و زندیه رو به افول نهاد. در دوران قاجاریه نیز کاشی کاری معرق، تقلیدی ناقص از آثار گذشتگان بود. تا این دوران نقشهایی که در کاشی کاری معرق به کار برده می شد نقش های اسلیمی بود. اما با سفر عده ای از هنرمندان به اروپا و گرایش آنان به هنر و فرهنگ اروپایی، تغییرات و دگرگونی های بسیاری در نقشهای کاشی کاری به عمل آمد و از آن پس طرح انسان و دیگر اشکال مانند اسلحه جنگی در هنر کاشی کاری دوران قاجاریه نمایان شد .
از آن دوران تا به امروز، این هنر، چونان گذشته رونق نداشته است و تنها عده ی کمی از هنرمندان در زنده نگهداشتن آن کوشا بوده اند.
وجه تشابه کاشی کاری معرق با معرق کاری روی چوب در شیوه ی عمل است که در هر دو ، نقش ها از ترکیب قطعات رنگی جنس مورد نظر شکل می گیرد.
یکی از نمونه های قدیمی موجود آمیزه ی این دو هنر، دری قدیمی و بزرگ، متعلق به عصر قاجاریه است که در ضلع شمال غربی محوطه وزارت آموزش و پرورش فعلی قرار دارد. ارتفاع این ساختمان در حدود چهار و نیم متر و عرض آن سه متر است و سردری نیم دایره در بالای آن قرار گرفته است. هر طرف این در به سه قسمت مربع شکل تقسیم شده است:
مربع بالایی آن شیشه و دو مربع پایینی چوب برجسته و مسطحی است که نقشهای اسلیمی معرق کاری شده در این قسمت جای گرفته است.
سابقه ی معرق کاری و آموزش آن در اداره کل هنرهای سنتی به سال 1309 ه . ش برمی گردد. در آن سال به پایمردی استاد حسین طاهرزاده بهزاد ، گروهی از هنرمندان نام آور هنرهای سنتی از سراسر کشور در تهران گرد هم آمده و مدرسه صنایع مستظرفه را بنیاد گذاشتند. این مؤسسه از دیرباز تا به امروز با عنوان های گوناگونی مانند: مدرسه صنایع قدیمه و هنرستان هنرهای ملی، اداره هنرهای ملی و مدتی نیز به عنوان یکی از واحدهای اداره کل آفرینش هنری و ادبی در وزارت فرهنگ و هنر سابق، در تعالی و تکامل هنرهای سنتی سهم بسزایی داشته است. این اداره کل در سال 1346 به اداره ی کارگاه های هنری تغییر نام داد و سرانجام در سال 1357 به عنوان یکی از واحدهای دفتر پژوهش و آفرینش به حیات خود ادامه داد . پس از پیروزی انقلاب، اداره ی مذکور به اداره ی کارگاه های هنری تغییر نام یافت و فعالیت های خود را در اداره ی کل هنرهای سنتی دنبال کرد. تا این زمان هنرجویان آن را منحصراً افراد علاقه مندی تشکیل می دادند که طی فراگیری به استخدام رسمی درمی آمدند.
از سال 1360 به استناد موافقتنامه معاونت فرهنگی وقت، واحد آموزش مستقلی برای تعلیم هنرهای سنتی آغاز به کارکرد و سرانجام در سال 1362 تأسیس رسمی اداره آموزش این اداره کل، برای عموم مشتاقان به فراگیری هنرهای سنتی، سرآغاز نوینی بر تداوم این هنرها شد و در کنارآن کارگاه منبت و معرق به سرپرستی استاد سید کمال میرطیبی همچنان به فعالیت های هنری خود ادامه داد.
در طی سالیان، معرق همپای حرکت زمان پیشرفت کرد و تحولات و نوآوری های مختلفی در آن پدیدار شد. برای آشنایی با مسیر حرکت این هنر، باید به اولین کارگاه منبت و معرق اشاره کرد که در سال 1310 تحت سرپرستی استاد احمد امامی، تأسیس شد باید اشاره کرد و همچنین از اساتید متقدمی چون پرویز زابلی، عباس شهمیرزادی ، علی و خلیل امامی ، و احمد رعنا یاد کرد. ابتدا اهم فعالیت آن کارگاه، منبت کاری بود و به تدریج در کنار آن هنر معرق نیز پای گرفت.
این هنر در آغاز برای تزئین سطح میز، بوفه، در و تکیه گاه صندلی به کار برده می شد، و تنها نقش های اسلیمی یا گره یا پنج رنگ محدود چوب های آبنوس، فوفل ، گلابی، سنجد و توت مورد استفاده قرار می گرفت و گاه برای تنوع، از برش های خاتم برای اشباع نقش ها استفاده می کردند. رنگ خاتم ها به همان پنج رنگ فوق الذکر محدود بود و به خاتم چوبی شهرت داشت.
در آن ایام، شیوه معرق کاری در مقایسه با روش امروزی بسیار متفاوت بود و بیشتر به روش معرق هندی اجرا می شد. بدین طریق که هنرمندان ابتدا به وسیله کارد مخصوص منبت، محل قرار گرفتن نقش ها را روی شیء مورد نظر مطابق طرح می کندند و سپس نقش ها را از چوب های رنگی به وسیله ی مته ای که اختصاص به تعمیر چینی داشت و سوهان های مخصوص و ارّه ای به نام چکی، دوربُری می کردند و در محل مقرر قرار می دادند.
نخستین تاریخی که در مورد اشباع نقش های کنده شده به وسیله چوب های رنگی موجود است تابلویی مربوط به سال 1313 با نقش دوسوار کار است که به وسیله احمد رعنا ساخته شده و متعاقب آن تابلوی دیگری مربوط به سال 1314 با نقش یک زن است که توسط عباس شهمیرزادی اجرا شده است. هم اکنون دو تابلوی مذکور در نمایشگاه اداره کل هنرهای سنتی نگهداری می شوند.
عباس شهمیرزادی هنگام اجرای تابلوی بعدی خود ، به جای کندن سطح چوب به فکر ایجاد زمینه در اطراف نقش ها افتاد و از کنار هم قرار دادن قطعات چوب زمینه ای در اطراف نقش ها به وجود آورد. این تابلو، با مقطع بیضی، نشانگر نقش دو زن بود .
نخستین نمونه های موجود این روش، دو تابلوی مربوط به سالهای 1317 و 1319 است که نقش پیکار دو سوار با یک شیر را نشان می دهد. این تابلوها مربوط به امتحان کلاس معرق «علی و خلیل امامی» است و هم اکنون در موزه هنرهای ملی نگهداری می شوند.
به دنبال این دگرگونی ها، در سال 1316 احمد رعنا با اثر ابداعی خود به نام شکارگاه، معرق را از حالت مسطح خارج کرد و به صورت نیم برجسته مطرح نمود که همین شیوه تا امروز با نام منبت معرق متداول است. زمینه ی فکری این نوآوری از نقش های منبت کاری شده ی درهای کاخ مرمر شکل گرفت.
تا سال 1334 اجرای معرق با همان پنج رنگ محدود، متداول بود تا این که محمد طاهر امامی که در پی تنوع رنگ بیشتری در معرق بود ، در اندیشه ی به کارگیری مواد شیمیایی رنگی شد و جهت آزمون، نقش هایی روی یک راکت تنیس روی میز با استفاده از مواد یاد شده به وجود آورد. بدین منوال در پی شناسایی گوناگونی ِ رنگ، انواع چوب های صنعتی شناخته شد.
در سال 1335، تعدادی پاراوان و بوفه ی معرق کاری شده از طرف دولت چین به دولت ایران اهدا شد که هنگام حمل، تعدادی از آنها خسارت دید! مرمت بعضی از آنها با زمینه سیاه به محمد غفوری محول شد . وی با تهیه ماده سیاهی ترکیب یافته از جوهر نیکروزین، پارافین و لاک الکل، قسمت های آسیب دیده را ترمیم کرد. لازم به توضیح است که تا قبل از شناخته شدن جوهر نیکروزین برای سیاه کردن زمینه اشیای چوبی، صفحات موسیقی را می کوبیدند و سپس در الکل حل کرده و مقداری پارافین به آن اضافه می کردند و ماده سیاه به دست آمده را به وسیله پنبه بر روی شیء مورد نظر منتقل می کردند.
این گونه آزمون های پیاپی موجب پیدایش اندیشه نوینی در هنر معرق شد و بدین سان در سال های 36 یا 37 یک پاراوان کوچک با نقش گل و مرغ توسط عزیزالله ویزایی با زمینه سیاه که به شیوه ی معرق های چینی بود ساخته شد و بدین ترتیب این سبک معرق در میان انواع آن جای گرفت.
در ادامه این تحولات در سال 1344 محمد طاهر امامی تابلویی با عنوان مرغ و آشیانه به وجود آورد که مرغ تماماً از جنس صدف تهیه شده و کاملاً برجسته است و تنها به وسیله یکی از بالهایش به زمینه ی تابلو متصل شده است. وی با اجرای این تابلو به معرق تمام برجسته دست یافت.
در میان آثار معرق روی چوب که تاکنون به وجود آمده ، «معرق خاتم» چنانکه از نامش برمی آید، ترکیبی از دو هنر بیان شده است که مقام ویژه ی خود را از دیر باز حفظ کرده است. از بدو پیدایش کارگاه منبت و معرق، نوع ساده ی معرق خاتم در میان شمسه ی نقش های گره با همان پنج رنگ طبیعی محدود اولیه به کار گرفته می شد.
در سال 1337 در کارگاه خاتم سازی ، میز تحریری با نقش سیمرغ و اژدها، به سرپرستی شادروان علی نعمت تهیه شد و برای نقش های مذکور از برش های خاتمبا رنگهای متنوع استفاده کردند که همه به شیوه ی معرق، دُوربری و جاسازی شده بود. این تجربه ، انگیزه ی خلق تابلویی با طرح یک طوطی از خاتم های رنگی شد که در سال 1342 توسط عزیزالله ویزایی، خارج از محیط کارگاه ها به مرحله اجرا در آمد و در سال 1349 اکبر سریری نخستین هنرمندی بود که از این شیوه جهت ایجاد نقش یک پرنده بر روی تابلو استفاده کرد و بدین ترتیب این سبک معرق با نام «معرق خاتم» متداول شد.
در ادامه این دگرگونی ها در سال 1349 تابلویی به سبک امپرسیونیسم از طبیعت یک روستا که توسط رضا شهابی (یکی از شاگردان کمال الملک) نقاشی شده بود، به وسیله ی محمد طاهر امامی با رعایت اصول سبک یاد شده به صورت معرق ساخته شد.
از آن پس تا به امروز، شاهد تحولاتی چند در هنر معرق بوده ایم که این تحولات عبارتند از :
- نمایش بُعد از طریق فضاسازی ، که تحولی در ترکیب بندی های سطح گذاشته است.
- استفاده از فلزات و سنگ
- نمایش نقش در دو سطح
- نشان دادن عمق با استفاده از پلی استر

تکنیکهای معرق کاری

معرق نازک کاری

این شیوه از معرق که هم اکنون در استانهای غربی کشور مثل کردستان، کرمانشاه و آذربایجان غربیاز رواج بیشتری برخوردار است و بیشتر بر روی جعبه و قاب عکس و نظایر اینها کار می‌شود. در این شیوه معمولا جدول بندیها و حاشیه‌های موازی یا هندسی زیادی وجود دارد و در متن، طرحهای سنتی و بخصوص شطرنجی اجرا می‌کنند.
در این شیوه در لبه های تیز وسیله کاربردی مورد نظر قطعاتی هندسی به صورت مربع، مستطیل، متوازی الاضلاع و لوزی به صورت تکرار شونده نصب می‌کنند که اصطلاحا به آن "دندان موشی" و "جودک" گویند، البته این شیوه گاهی با منبت سنتی و مشبک همراه است. در این سبک گاهی به هنگام اجرای معرق، دور هر کدام از قطعات معرق را یک یا چند لایه روکش می‌چسبانند، که این لایه‌ها بعد از نصب قطعه و پرداخت به صورت یک خط محیطی در دور قطعات دیده می‌شود.
ضخامت قطعات معرق به کار رفته در این شیوه کمتر از معرق معمولی یا به عبارتی کمتر از 3 میلیمتر ( حدود 1 تا 3 میلیمتر ) است. به همین دلیل به آن نازک کاری می‌گویند. دقت و نظم هندسی و زوایای دقیق در برش قطعات و چسباندن صحیح لازمه کیفیت فنی این سبک می‌باشد. از نظر هندسی سعی می‌شود در این شیوه از رنگ‌های محدودتری استفاده شود تا ریزه کاری‌ها به خوبی خود را نشان دهند.

معرق زمینه پلی استر

این نوع معرق به همراه یافتن تركیب خمیر مشكی به وجود آمد و ساده‌تر شدن روند كار به جهت بی‌نیاز شدن از برش زمینه موجب شد رواج چشم گیری پیدا كند، تا جایی كه امروزه تعداد زیادی از این گونه آثار در دسترس كاربران قرار داده می‌شود. در حال حاضر در میان تابلوهای عرضه شده به بازار تابلو ها سهم بیشتری را به خود اختصاص داده‌اند.
در این نوع معرق، پس از اتمام برش طرح مورد نظر بوسیله چوبها به استثنا زمینه، قطعات معرق شده بالاتر از سطح زیر كار می‌باشند، بنابراین زمینه با رنگ پلی استر به رنگ دلخواه پر می‌شود تا همسطح نقوش معرق شده شود. زمینه رنگ می‌تواند مشكی، رنگی و یا حتی بصورت ابر و باد بوسیله رنگهای مختلف باشد.
در این شیوه رنگ كاری اهمیت فراوانی داشته چرا كه كمترین سهل انگاری در شرایط محیطی (كم یا زیاد بودن دمای محیط) و مواد رنگی (عنوان مواد افزودنی و هارد نر به كار رفته) به كار رفته موجب از بین رفتن اثر و آسیب دیدگی آن می‌گردد که شرح آن در بخش آسیب شناسی معرق آمده است.
این شیوه در دو نوع زمینه مشكی و ابروباد اجرا می‌گردد كه تنها تفاوت آن در بكارگیری رنگ مورداستفاده خمیر پلی استر است.

معرق زمینه چوب

برای اجرای معرق روی مبلمان هنرمندان اغلب شیوه زمینه چوب را ترجیح می‌دهند، زیرا استفاده از این شیوه باعث می‌شود که ناحیه معرق شده با سایر نواحی چوبی مبلمان هماهنگ باشد.
1. معرق زمینه چوب ساده:
معرق زمینه چوب ساده قدیمی‌ترین نوع معرق بوده كه از شیوه جایگزینی به حالت امروزی خود درآمده است و هنرمند تمام سطح كار حتی زمینه را با بكارگیری مناسب چوبها می‌پوشاند. آنچه در این بخش بسیار اهمیت دارد دقت در درز كردن چوبهای زمینه با یكدیگر می‌باشد تا اثر هنری را از جلوه خارج نسازد.
این گونه معرق صورتهای مختلفی دارد:
الف ـ زمینه چوب یك تكه است (جایگزینی): كه در این شیوه، قطعات معرق در محلهای خالی ایجاد شده روی زمینه چوب جای داده می‌شود و به شیوه هندی معروف مى‌باشد.
ب ـ زمینه بصورت ورقهای چوب: در این شیوه، زمینه كار بوسیله درز شدن ورقهای چوب به یكدیگر در اطراف طرح ایجاد می‌گردد.
ج ـ زمینه نیز دارای موضوع است كه همانند طرح اصلی، با تونالیته های مختلف چوب ایجاد مى‌گردد.
2 . معرق تفكیك رنگ:
این شیوه، كه امروزه بیشتر در میان هنرمندان آكادمیك رواج دارد، تقسیم‌بندی برشهای چوب و انتخاب تونالیته‌های چوب بر اساس قوانین نقاشی و تفكیك تونالیته رنگها صورت می‌گیرد. بدین صورت كه ریزترین سایه روشنها و تونالیته‌های رنگی طرح مورد نظر بوسیله انتخاب مناسب رنگهای مختلف چوب و برش آنها ایجاد می‌گردد و در نهایت یک اثر رئال با پرداختن به تمام جزئیات پدید می‌آید.
در این شیوه چنانچه كوچكترین اشتباهی در انتخاب تونالیته‌های رنگی چوب ایجاد گردد از ارزش هنری اثر می‌كاهد. لذا آشنایی با مبانی رنگ، سواد بصری در ایجاد اثر به این شیوه محسوس می‌باشد.
معرق مشبك، معرق منبت و معرق خاتم انواعی از معرق بوده كه در تلفیق با هنرهای دیگر بوجود می‌آید، که به توضیح مختصری از آنها می‌پردازیم:
1. معرق مشبك: در این شیوه، زمینه كار بدست آمده از مشبك با قطعات معرق پر می‌شود.
2. معرق منبت: در این شیوه، تكه‌های برش خورده طرح معرق، بوسیله سوهان و مغار فرم داده می‌شود. حتی این شیوه می‌تواند در معرق های چند پلانه نیز انجام گرفته و طرح برجسته تری را ارائه نماید.
3. معرق گره: در این شیوه، طرح گره بوسیله تنالیته‌های مختلف چوب معرق كاری می‌گردد. گاه نیز به سلیقه هنرمند ممكن است با منبت كاری نیز تلفیق شده و بوسیله مغار و سوهان لبه‌های آن فرم داده شود.
4. معرق خاتم: در این شیوه از برش ورقهای خاتم در برخی قسمتهای معرق كاری استفاده می‌شود. نكته قابل توجه در این قسمت آن است كه برش ورقهای خاتم باید بصورت ساندویچ انجام گیرد، بدین صورت كه تكه ای سه لایی بر روی آن چسبانده و عمل برش ایجاد گردد. پس از اتمام برش، می‌توان سه لایی را از ورق خاتم جدا نمود. چرا كه با استفاده از این روش می‌توان از ریزش دانه‌های فلز موجود در ورق خاتم به هنگام برش، جلوگیری كرد.

ابزار و مواد اولیه معرق

ابزار کار معرق بسیار گسترده می تواند باشد و بسته به حرفه ای یا آماتور کار کردن آن متفاوت است و درجات مختلف دارد ما در اینجا ابزار اصلی معرق را آورده ایم
1- چوب :
اولین خصوصیتی که معرق کاران برای انتخاب گونه چوبی در نظر دارند رنگ و نقوش آن است . زیرا هنر معرق در حقیقت نوعی ترکیب بندی رنگها و نقشهای طبیعی چوبهاست و چنانچه معرق کار بتواند از رنگها و نقوش طبیعی چوبها در جای صحیح و مناسب خود استفاده کند ، اثر معرق را از مرغوبیت خاصی بهره مند کرئه است . پیچ خوردگی ها و گره ها نیز که در نقش چوب تأثیر بسزایی دارد بسیار مورد توجه معرق کاران است .
مشخصات عمومی‌مهمترین چوبهای مورد استفاده در معرق
نام چوب
گردو پهن برگان دارای الیاف منظم و نامنظم با رگه ها و موج های زیبا سنگین، با دوام، سخت، با بافت متراكم، خاصیت همكشیدگی متوسط از خاكستری روشن تا قهوه ای روشن و كرم تا قهوه ای تیره
زبان گنجشك (ون) پهن برگان نیمه سنگین، سخت، پیچ كم بر می‌دارد از سفید مایل به زرد تا قهوه ای مایل به خاكستری
توت پهن برگان نیمه سخت، نیمه سنگین و دارای الیاف موازی، درخشان زرد روشن تا قهوه ای
نارنج پهن برگان دوام و استحكام زیاد ندارد قهوه ای بسیار روشن یا كرم یا زرد مایل به سفید
چنار (دلب) پهن برگان نیمه سنگین، كم دوام كرم مایل به فندقی
توسكا پهن برگان نیمه سنگین، نرم صورتی كمرنگ تا پررنگ
عناب پهن برگان محكم و سخت زرد تا سرخ تیره
شمشاد پهن برگان دوام و استحكام زیاد زرد و زرد مایل به كرم
كیكم پهن برگان نیمه سخت و سنگین سفید مایل به صورتی
گلابی پهن برگان نیمه سخت، ریز بافت و محكم كرم مایل به صورتی
عرعر پهن برگان نسبتاً سنگین، نسبتاً با دوام زرد تا نارنجی متمایل به خاكستری
آلوچه پهن برگان الیاف موازی، ریز بافت، سخت، سنگین و با دوام متوسط، نسبتاً محكم سفید تا قهوه ای روشن
ممرز پهن برگان سخت و نیمه سنگین، الیاف نامنظم سفید مایل به كرم با رگه های سیاه
سرخوار پهن برگان بافت متراكم و سخت و محكم، چرب زرد روشن تا قرمز نارنجی مایل به قهوه ای
2- فلزات :
در معرق چوب گاهی علاوه بر قطعات چوبی از فلزات نیز استفاده می‌شود ، فلزات در کارگاه معرق معمولا به صورت ورق به ضخامت 1 تا 3 میلیمتر مصرف می‌شوند و معمولا از فلزاتی نظیر برنج ، مس ، آلومینیوم و گاهی طلا و نقره استفاده می‌گردد .
برش قطعات فلزی نیز مانند قطعات چوبی است که با اره فلز بر نمره صفر بریده می‌شود .
3-صدف :
صدف موجودی آبزی است و در کنهره های مناطق دریایی به دست می‌آید و پوست سخت آن دارای رنگ سفید و درخشنده است. هر قدر اندازه صدف بزرگ تر با شد بهتر بوده و قبل از استفاده باید آن را چند روز در آب خیس کرد سپس قسمت های پوست شده و تیره و انحناها و نواحی اضافی را به وسیله سمباده یا سنگ سایید . بدیهی است هرچند بیشتر در آب بماند برش و سایش آن راحت تر خواهد بود .
صدف های مصنوعی که در بازار بسیار یافت می‌شوند که گران قیمت باشند لذا بعضی معرق کاران خود اقدام به ساخت صدف می‌کنند . به این ترتیب که پلی استر را با پودر اکلیل یا پودر میکا مخلوط می‌کنند و مقداری نیز جوهر رنگ اتومبیل برای تغییر رنگ به آن اضافه می‌کنند . مثلا برای ساخت صدف نقره ای از جوهر سرمه ای استفاده می‌کنند سپس به آن هاردنر و نیز کبالت می‌افزایند و آن را روی سطح شیشه صاف که در جای مسطح قرار دارد و دور تا دور آن را قبلا با چسب نواری کاغذی به اندازه 2 تا 3 میلیمتر بیش از سطح ماده مورد نظر یعنی مجموعا حدود 6 تا 7 میلیمتر به دقت و محکم چسبانده تا ماده سیال از زیر نوار کاغذی به بیرون جریان پیدا نکند . تا خشک شدن کامل صدف باید در کندن و استفاده از روی شیشه صبر کرد . زیرا ماده نرم فوق قابلیت شکل پذیری و غیر یکنواخت شدن و همچنین جذب غبار و حباب های هوا را دارد . بنابراین باید در مکانی دور از نور مستقیم خورشید و ذرات گرد و غبار خشک شود .
لازم به یاد آوری است با تغییر رنگ جوهر می‌توان صدف هایی با رنگ های دلخواه درست کرد .
4- استخوان :
استخوان های مصرفی در معرق چوب به طور عمده از ساق پا و دنده های اسکلت گاو و شتر است که به دلیل رنگ سفید مایل به کرم و ویژگی های فیزیکی آن مورد استفاده قرار می‌گیرد . این استخوان ها باید کاملا سالم بوده ، راستای مستقیم داشته باشد .
برای آماده سازی استخوان آن را بعد از جداسازی از بافت نرم به طور مکانیکی تمیز کرده و سپس چند روز در آب آهک قرار می‌دهند تا چربی آن گرفته شود . حال می‌توان قسمت صاف آن را جدا کرد و سپس به وسیله اره به ضخامت 1 تا 3 میلیمتر اقدام به لایه کردن آن نمود .
5- عاج :
دندان فیل می‌باشد که دارای رنگ سفید و رگه دار است ولی به علت گرانی کمتر مورد توجه و تمایل قرار می‌گیرد .
جهت استفاده از عاج استوانه ای را از وسط به دو نیم کرد و از هر نیم لایه هایی به ضخامت 2 تا 3 میلیمتر به صورت باریک می‌برند . عاج طبیعی بیشتر در هند و آفریقا می‌باشد .
فیبر سفید ( شبه عاج ) که در بازار یافت می‌شود در واقع مصنوعی بوده و معمولا به جای عاج از آن استفاده می‌گردد که با اره مویی برش خورده و مصرف می‌شود .
6- خاتم :
از ورقه های خاتم نیز گاهی در قسمت هایی از معرق استفاده می‌شود که در رنگ و طرح های هندسی مختلف ساخته شده است . طول لنگه آنها تا 30 سانتیمتر و عرض آن تا 5/2 سانتیمتر و قطر آن تا 2 میلیمتر است . برای برش خاتم از اره مویی فلز بر نمره صفر استفاده می‌شود .
7- چسب :
قدیمی‌ترین چسب به کار رفته در معرق سریش گیاهی است . این چسب که از ریشه و ساقه گیاهی به همین نام به دست می‌آید در آب حل می‌شود و دوام چندانی در برابر فشار و رطوبت ندارد . به دهمین دلیل امرئزه به ندرت به کار می‌رود .
سریشم حیوانی که از غضروف ، رباط و امعا و احشای حیوانات به دست می‌آید به صورت تکه های جامد در بازار عرضه می‌شود . این چسب در آب گرم حالت خمیری و چسبندگی پیدا می‌کند و می‌توان در همان حالت آن را به کار برد ، بدیهی است بعد از سرد شدن ، دوباره چسب ، جامد و سفت می‌شود . تنها مزیت این چسب برگشت پذیری و سرعت سفت شدن آن است و در ضمن باید گفت که این ماده در برابر گرما و رطوبت دوام چندانی ندارد .
در حال حاضر به طور عمده از چسب سفید چوب استفاده می‌شود که به آن چسب سرد یا چسب بخاری نیز می‌گویند . این چسب ماده ای است شیمیایی که در مجاورت هوا خشک می‌شود ولی گرما به سرعت سفت شدن آن کمک می‌کند .
گرچه این چسب قدرت چسبندگی زیادی دارد ولی برای استحکام و دوام بیشتر به آن مقداری آب اضافه می‌کند تا بتواند بهتر در الیاف چوب نفو کند . این چسب را معرق کاران به مقداری پودر رنگ قهوه ای و یا هر رنگ قهوه ای دیگر که محلول در آب باشد می‌افزایند و از آنجا که معمولا برای قهوه ای رنگ کردن چسب چوب از ماده ای معدنی به نام امرا استفاده می‌شود ، چسب حاصله را به نام چشب امرا می‌شناسند .
چسبی به نام چسب گرم وجود دارد که فقط به هنگام پرس گرم سفت می‌شود . این چسب در بخش تزیینی کاربردی ندارد و برای زیر ساخت ها به کار می‌رود .
8- میخ :
در معرق سه نوع میخ مورد استفاده قرار می گیرد: سایه، سنجاقی و كبریتی.
الف – میخ سایه: میخ های ریزی هستند که نوک بسیار باریک دارند و بلندی آن ها در حدود 5 میلیمتر می‌رسد برای نگهداری موقت قطعات معرق به روی زیر ساخت به کار می رود . و در مرحله ای كه نقش های برده شده موقتا به سطح نصب می شوند مورد استفاده قرار می گیرد.
ب – میخ سنجاقی : میخی ریز به طول 12 میلی متر است كه برای نصب مدل به سطح كار تخته ی پشت كار چند سه لایی، استفاده می شود.
ج – میخ كبریتی: میخی بزرگتر از دو نوع قبل است و طول تقریبی آن 5 سانتی متر است كه در كارهای جنبی مورد استفاده قرار می گیرد.
9- پيشكار:
تخته اي به قطر 18 ميليمتر كه روي آن شكافي به صورت مثلث يا منحني دارد كه روي ميز كار نصب شده و هنگام كار تيغ اره مويي در داخل شكاف آن برش ميزند.
برای اجرای هنر معرق باید زیر ساخت مناسبی در نظر گرفته شود تا با همراهی ارزش هنری آن به نتیجه مطلوبی برسد .
کلیه شیوه های اجرایی معرق، قابل اجرا بر روی انواع زیر ساخت ها هستند ولی به لحاظ برخی عوامل مثل شکل زیر ساخت ، طرح معرق و محیطی که قرار است اثر هنری معرق در آن قرار گیرد، شیوه مناسب تری انتخاب می‌شود . برخی معرق کاران با توجه به طرح معرق موجود خود ، زیر ساخت مناسبی تهیه می‌نمایند و گروهی دیگر بر اساس زیر ساختی که در اختیار دارند طرح معرق مناسبی آماده می‌کند .
پیشکار یک اثر معرق کاری شده معمولا از جنس چوب نئوپان یا MDF ، چند لایی ( 5 لایی یا 9 لایی ) و یا چوب کاج ( روسی ) استفاده می‌گردد .
برای ساخت یک اثر هنری معرق گاه اجرای زیر ساخت و بخش تزینی به دست یک نفر صورت می‌پذیرد ولی برخی اوقات نیز معرق کاران ساخت را به درودگران پرده و خود تنها بخش هنری و تزیینی معرق را اجرا می‌نمایند .
در حقیقت زیر ساخت ، پایه ای برای اجرای معرق چوب به شمار می‌رود ، بنابراین در دوام و استحکام و کیفیت اجرا و همچنین زیبایی آن تأثیر مستقیم دارد . از این رو برای بالا بردن کیفیت اجرا و همچنین زیبایی آن تأثر نهایی می‌بایست از زیر ساخت مرغوب استفاده کرد .

خصوصیات مهم در انتخاب زیر ساخت استحکام و دوام آن است و بهتر است سطح تخته پيشكار صاف و حتي رنگ شده باشد.
10- كمان اره مويي:
كمان اره مويي، کمانی است که به اندازه کوچک و بزرگ است. کمان بزرگ برای زیرکارهای بزرگ استفاده می‌شود که اره مویی چوب بر به آن وصل می‌شود. كمان اره مويي به شكل u مي باشد و داراي 25 سانتيمتر طول برش مي باشد . گاهي اوقات بخاطر طول برش بيشتر دو عدد كمان اره مويي را به همديگر جوش داده «‌كمان دوبل» ساخته و از آن براي برش بلند استفاده مي كند .

مشخصات كمان اره مناسب :

1ـ سبك باشد 2 ـ فنر محكم داشته و زود قدرت فنري خود را از دست ندهد ،‌3ـ داراي پيچ و خروسكي جنس خوب باشد كه در اثر باز و بسته شدن زود هرز نگردد. ، 4ـ داراي دسته مناسب با دست هر شخص باشد.
چنانچه در نظر باشد طرحي يا شكلي در روي چوبهاي نازك يا صفحات چندلايي برش داده شود ، اين كار به وسيله اره كمان ميسر خواهد بود.
اين اره ها فرمهاي مختلفي دارند ، اما به طور كلي هرچه كمان نعلي شكل اره داراي طول بلندتري باشد ، ميدان وسيعتري را مي توانيد برش دهيد . بهترين نوع تيغه اي كه براي عمل بريدن مناسب است به «پاملخي» معروف است . براي بكارگيري اره كمان به مراحل زير توجه كنيد :
ـ يك سر تيغه را در ميان پيچ خروسك و كمان به صورتي قرار دهيد كه لبه برنده تيغه اره به سمت دسته اره باشد.
ـ پيچ خروسك را محكم كنيد .
ـ سر ديگر را به طوري كه با يك دست كمان اره را فشرده كرده ايد ، در داخل پيچ خروسك سمت ديگر قرار دهيد .
ـ قطعه كاري را كه در روي آن طرح مورد نظر را رسم كرده ايد ، در روي سطحي صاف قرار دهيد .
ـ چنانچه فرم يا شكلي در وسط قطعات كار وجود دارد ، مي توانيد ابتدا با سوراخ كردن داخل شكل به صورتي كه به طرح اصلي صدمه نزند و قرار دادن تيغه اره در داخل سوراخ و محكم كردن آن ، طرح را تا انتها برش دهيد.
11- تيغ اره مويي:
به سه مدل از نظر فرم دندانه تقسيم مي شود :
1ـ فلز بر : كه داراي دندانه هاي ريز و پشت سرهم مي باشد عموماً براي برش فلزات مانند مس و برنج بكار مي رود در معرق چوب براي برش صدف ـ خاتم ... و گاهي برش هاي ظريف مو مورد استفاده قرار مي گيرد.

2ـ چوب بر : به آن تيغ اره مويي پا ملخي هم گفته مي شود و دندانه هاي آن به صورت زوج مي باشد. عموماً‌ براي برش چوب ها ـ صدف مصنوعي ـ فيبر مصنوعي مورد استفاده قرار مي گيرد.
3ـ گردبر : در دو نوع وجود دارد :
حالت اول : يك تيغ اره مويي فلز بر است كه تابيده به دور خود مي باشد.
حالت دوم : يك تيغ اره مويي است كه دورتادور آن حالت الماسي دارد
12- اچار مشتی:
آچاری که اصطلاحا مشتی نامیده می‌شود برای باز و بستن کمان اره استفاده می‌شود می‌تواند از جنس چوب و فلز و جدیدا از پلاستیکی آن نیز موجود می‌باشد
13- موم زنبور عسل :
در هنگام برش تيغ اره مويي گرم شده و امكان دارد به علت زياد گرم شدن بشكند .به همين جهت موم زنبور عسل يا صابون براي سرد كردن و روان برش زدن تيغ بكار مي رود.
14- تيزك :
تيغه اي فولادي به ابعاد 10×2 با لبه تيزي در روش دوبل براي جدا كردن قالب از چوب اصلي بكار مي رود. در ضمن از تيغ موكت بري نيز براي اين كار استفاده مي شود.
15- تيغ جراحي يا موكت بري :
در روش استفاده از الگوي كاغذ , طرح را با استفاده از اين ابزار از هم جدا مي كنيم . رجوع شود به اجراي معرق .
16- مشتي آچار:
براي باز و بسته كردن پيچ خروسك وتعويض تيغه بكارمي رود.
17- اره دست:
همان اره معمولی با دسته چوبی است كه تیغه های متفاوت دارد و برای بریدن قطعه های بزرگ چوبی به كار می رود.
18- پرس برقی:
دستگاهی است برقی، شامل چهار ستون آهنی كه سه صفحه متحرك مستطیل شكل از چهار زاویه، به ستون ها متصل شده است و در قسمت بالای این چهار ستون حجم مكعب مستطیل آهنی قرار دارد كه موتور و دستگاه گرم كننده در این قسمت جای گرفته است و با روشن كردن آن در ضمن حركت صفحات، گرما به وسیله ی سیمی كه به هر یك از صفحه های مستطیل شكل متصل شده است انتقال می یابد.
حركت صفحه های یاد شده از طریق چهارستون آهنی است كه به عنوان اهرم برقی كار می كند و از طریق پایین به بالاست و در انتهای كار به مكعب فلزی دستگاه می رسد. در این حالت تمام صفحه های به هم متصل شده و شیء مورد نظر كه میان آنها قرار دارد، تحت فشار و گرما قرار می گیرد. این دستگاه در سه اندازه " كوچك، متوسط و بزرگ " وجود دارد و میزان گرمای مورد نیاز برای برش دادن اشیاء معرق كاری شده 150 درجه سانتیگراد است .
19- پرس دستی (پیچ دستی):
وسیله ای است فلزی، شامل خط كشی قطور به طول 25 الی 50 سانتی متر كه در قطعه ی فلز به صورت افقی، یكی ثابت در انتهای خط كش و دیگری كه اهرم نامیده می شود در بالای آن به صورت متحرك ، قرار گرفته است.
پیچی كه یك دسته چوبی دارد در ابتدای اهرم متحرك نصب شده است. این وسیله برای ثابت نگهداشتن اشیاء و تحت فشار قرار دادن (پرس كردن) قطعه های كوچك معرق شده به كار می رود.
20- چكش:
همان چكش معمولی است كه مورد استفاده عموم است و برای كوبیدن میخ به كار می رود. در معرق نوع 100 گرمی آن استفاده می شود.
21- سوهان تخت:
سوهانی است به طول 45 سانتی متر كه 35 سانتی متر آن به پهنای 5/3 سانتی متر از دو طرف مضرّس است و یك سانتی متر باقی مانده در انتها باریك می شود، در موقع كار به عنوان دستگیره مورد استفاده قرار می گیرد.
22 - سوهان چوب ساب:
تیغه ای فلزی به طول 30 سانتی متر كه دسته ای پلاستیكی به آن متصل است. این وسیله برای صیقل دادن سطح شیء معرق شده ای به كار می رود كه در آن صدف یا عاج وجود نداشته باشد.
23- رنده ی دستی:
شامل صفحه ای مستطیل شكل است كه عرض های آن با قوس منحنی به طرف خارج متمایل شده است. در قسمت زیرین، این صفحه با فاصله 5/6 سانتی متر از یك طرف لبه ی قوس دار شكافی به طول 5 سانتی متر و عرض نیم سانتی متر وجود دارد كه محل قرار گرفتن تیغه ی رنده است.
در دو عرض این صفحه در قسمت روی آن دو دسته چوبی كوچك به دو شكل متفاوت نصب شده كه یكی از آنها كروی شكل است و بر روی پایه ای به طول 6 سانتی متر قرار گرفته و دیگری تركیب چكمه ای را به طول 11 سانتی متر دارد كه به صورت معكوس در جای خود نصب شده است.
در میان این صفحه ابتدا تیغه رنده به طول 5/15 و عرض 6 سانتی متر و سپس تیغه كمك رنده به طول 5/13 سانتی متر با همان عرض قرار گرفته است و به وسیله یك صفحه فلزی براق به نام گیره تیغه، به روی سطح از یك قطعه چدنی سیاه، كه به عنوان پایه محسوب می شود نصب شده است و در زیر پایه ی چدنی پیچی قرار دارد كه به وسیله شل و سفت كردن آن فنر تیغه آزاد شده و می توان آن را به طرف بالا و پایین حركت داد.
لازم به یادآوری است كه در بالای پایه چدنی یك اهرم فلزی باریك به طول شش سانتی متر قرار دارد كه با حركت آن به طرف راست یا چپ تیغه به همان سمت كمی پایین تر از طرف دیگر قرار می گیرد.
از این رنده برای صاف كردن سطوح ناهمواره استفاده می شود.
24 - سنگ نفت:
قطعه سنگ سیاه رنگی است كه در میان قالبی از چوب جای گرفته است و برای تیز كردن تیزك از آن استفاده می شود.

این سنگ دارای دو سطح دندانه دار زبر و نرم است كه ابتدا نوك تیزك را به وسیله دندانه های درشت تراش داده و سپس با دندانه های ریز صیقل می دهند . سنگ نفت را همیشه در مقداری از نفت نگهداری می كنند تا مقداری از چربی نفت در آن نفوذ كند و فقط به هنگام استفاده آن را از نفت خارج می سازند.
25 – گازانبر:
وسیله ای است فلزی شامل دو دسته و دو لبه ی قوس دار كه دسته های آن با فاصله ای معین قرار گرفته و به تدریج به هم نزدیك می شوند تا در نقطه ای به یكدیگر متصل شوند و دو لبه قوس دار آن به بالای این مقطع اتصال یافته كه در هنگام بسته بودن، تركیب دایره ای به خود می گیرد. این وسیله در شماره های مختلف وجود دارد كه در معرق، از شماره 6 آن استفاده می شود. از این وسیله برای بیرون آوردن میخ از محلی كه چوب ها را موقتاً به هم متصل كرده است استفاده می كنند.
26- خط کش ال:
خط كشی است فلزی به طول 50 سانتی متر كه در انتها به یك فلز قطور صاف به طول 5/13 سانتی متر متصل شده كه با خط كش تشكیل زاویه ی قائمه را می دهد.
گونیایی با خط كش چوبی به طول 100 سانتی متر وجود دارد كه از آن برای صاف كردن لبه های ناصاف شیء معرق شده استفاده می شود.
27- لیسه:
قطعه فلزی است مستطیل شكل به صخامت یك میلی متر كه قابلیت انعطاف بسیار دارد و برای جمع آوری براده ی چوب از سطح كار و همچنین پرداخت آن مورد استفاده قرار می گیرد.
28 - ماشین پرداخت:
دستگاهی است به طول 45 سانتی متر كه از سه قسمت: دسته، بدنه و صفحات پرداخت كننده تشكیل شده است.
الف – دسته: این قسمت خود دارای دو دسته است :
1- دسته ای به طول 18 سانتی متر كه در انتهای بدنه قرار گرفته و سیم برق به آن متصل می شود محل قرار گرفتن دست راست است.
2- دسته ای به طول 12 سانتی متر كه در طرف راست بالای بدنه قرار گرفته و محل قرار گرفتن دست چپ است. بر روی این دسته ها پوشش عایقی از جنس پلاستیك وجود دارد.
ب – بدنه : این قسمت از دستگاه به طول 28 سانتی متر است كه 18 سانتی متر آن تركیبی تقریباً استوانه ای شكل دارد و موتور برقی در میان آن جای گرفته است. در قسمت بالای بدنه حجم نیمكره مانندی به قطر 10 سانتی متر قرار دارد كه صفحات پرداخت كننده به وسیله پیچی كه در مركز نیمكره مسطح قرار دارد متصل می شود.
ج – صفحات پرداخت:
صفحات پرداخت كننده در سه نوع متفاوت به كار برده می شود:
1- صفحه سنگ سمباده: صفحه ای دایره شكل به قطر 18 سانتی متر كه میان آن دایره ای به قطر 2 سانتی متر خالی است كه محل قرار دادن مهره ی پیچ متصل كننده به بدنه است. ضخامت این صفحه 2 سانتی متر است كه شامل یك صفحه فلزی باریك و یك لایه ابر فشرده به ضخامت 5/1 سانتی متر است.
2- صفحه پوست بره ای: پوست بره ی دباغی شده دایره شكلی است به قطر 18 سانتی متر كه كناره ای پارچه ای دارد. این صفحه بر روی صفحه سنگ سمباده قرار می گیرد و به وسیله یك بند، كناره پارچه ای را در زیر سنگ سمباده جمع كرده و محكم می كند.
3- صفحه پرداخت: صفحه ای است دایره شكل از جنس نمد و به قطر 18 و ضخامت 5/2 سانتی متر و دایره ای میان تهی به قطر 5/4 سانتی متر در مركز آن قرار دارد كه محل قرار گرفتن مهره پیچ متصل كننده به بدنه است. از این وسیله برای پرداختن اولیه شی معرق شده استفاده می كنند.
29 – مته دستی:
وسیله ای است به طول 30 سانتی متر كه شامل: سر مته، بدنه و دسته است:
الف – سرمته: تركیب تقریباً بیضی شكلی ، به بلندی 5 سانتی متر دارد كه میله ی مته در میان سوراخی كه در یك طرف آن وجود دارد قرار می گیرد.
ب – بدنه:یك قطعه فلز مستطیل شكل به طول 12 و عرض 2 سانتی متر است كه چرخ دنده ای به قطر 8 سانتی متر به آن متصل است و به وسیله دسته كوچك چوبی كه به اهرمی به طول 4 سانتی متر اتصال دارد به حركت در می آید.
ج – دسته: در انتهای بدنه، دسته ای چوبی به طول 13 سانتی متر قرار دارد .
شیوه استفاده از این وسیله بدین ترتیب است كه ابتدا سر مته را به طور عمودی بر روی كار قرار داده و به وسیله چرخانیدن دسته چرخ دنده مته را به حركت درآورند تا محل مورد نظر را سوراخ كند.
30- مداد و متر:
از مداد برای علامت گذاری و از متر برای اندازه گیری استفاده می شود.
31- مغار لیسه تیز كن:
سوهانی است سه پهلو كه هر سه بـَر ِ آن تراش داده شده است و برای تیز كردن لبه های لیسه به كار می رود.

مراحل اجرای تابلوی معرق

1- انتخاب طرح و آماده نمودن آن در ابعاد و اندازه دلخواه.
2- چسباندن طرح با استفاده از یك لایه نازك چسب مایع بر روی تخته سه لایی.
3- خرد نمودن الگو به وسیله كمان اره به قسمت‌های كوچك‌تر و اتصال الگوهای خرد شده بوسیله میخ سایه بر روی زیركار مناسب.
4- انتخاب چوب‌های مختلف از نظر رنگ، بافت و نقش برای استفاده در تابلو و جایگزینی با الگو ها.
5- اتصال الگوها بر روی چوب مورد نظر بوسیله میخ یا چسب چوب.
6- دور بری چوب بوسیله كمان اره مطابق الگو.
7- جایگزین نمودن قطعات چوب به جای الگوها بر روی زیركار و چسباندن آن بوسیله چسب چوب بر روی تابلو.
8- پوشش درزها و خطوط اره و پستی و بلندی‌ها با استفاده از لایه‌ای از پلی‌استر پس از تكمیل تابلو.
9- برطرف نمودن پستی و بلندی ها و هم سطح نمودن تابلو با استفاده از سمباده‌های زبر و نرم.
10- پوشش محافظ مناسب با نوع طرح با استفاده از لایه نازكی از انواع پلی استر، سیلر و كیلر و غیره، بنا به سلیقه و تكنیك معرق كار.

رنگ كاري معرق چوب

پلي استر ماده شفاف و بي رنگي است كه براي محافظت از چوب به صورت يك لايه نازك و بعضاً چند ميلي متري روي آثارچوبي پاشيده و يا ريخته مي شود تا از اكسيد شدن چوب ها در اثر مجاورت مستقيم با هوا و يا حمله قارچ و باكتري ها يا آفات به تابلوي معرق جلوگيري شود.همچنين تميز كردن تابلو پلي استر شده راحت تر و در اثر ضربه خارجي مقاومت بيشتري دارند.
در قديم عموماً سطح آثار معرق را بوسيله لاك الكل پوشش مي دادند . در اثر مرور زمان با ورود پلي استر و مواد شيميايي رويه تابلوهاي معرق را اين مواد پوشش مي دهند.
كه مواد پوشش دهنده روي تابلوها به شرح زير مي باشد:
1ـ سيلر : ماده اي است فوري به رنگ دوغ خاصيت آن پر كردن چشمه هاي موجود در روي چوب و خوب سمباده خوري آن است و سيلر بيشتر در كارهاي روكشي چوب استفاده مي شود . حلال آن تينر فوري 10000 به بالا مي باشد.
2ـ كيلر : ماده اي است فوري و براي براقيت و جلاي كار مورد استفاده قرار مي گيرد و سمباده خوري آن سخت مي باشد . دو نوع مي باشد . رنگ آن شبيه عسل است .
الف : كيلر براق = اگر درب ظرف را باز كنيد و ته ظرف مشاهده شود ،كلير براق مي باشد.
ب : كيلر مات = اگر درب ظرف را باز كنيد و ته ظرف مشاهده نشود ، كيلر مات مي باشد.
3ـ پلي استر
ـ نيم پلي استر : مات و براق ( دو جزيي)
ـ پلي استر دو مواد : مات (پوليشي) و براق ( ايستاده ) ( سه جزئي )
ـ نيم استر : ماده بسيار براقي است كه جهت جلاي نهايي سطح كار استفاده مي شود و داراي يك نوع خشك كن به نام هاردنر با پاراتولوئن مي باشد كه نسبت آن به نسبت نيم پلي استر 10% مي باشد.
ـ پلي استر پوست و پوليش:اين پلي استر كه به سه جزئي نيز معروف مي باشد . شامل پلي استر + كبالت ( ماده بنفش يا تسريع كننده) + هاردنر (سخت كننده يا پراكسيد) مي باشد.

سمباده كاري :

پس از خشك شدن پلي استر خمير مشكي بهتر از بگذاريد حدوداً سه روز از خميرريزي گذشته باشد سپس مراحل سمباده كاري را بر اساس روش زير انجام دهيد.
1ـ ابتدا سمباده 60 نواري را به دستگاه چرخ پوست بسته و سطح كار را سمباده مي زنيم تا ژله و خمير مشكي روي كار برداشته شود.
2ـ سپس سمباده 80 نواري را به دستگاه چرخ پوست بسته و سطح كار را سمباده مي زنيم تا خش روي پلي استر در اثر سمباده 60 بوجود آمده از بين برود.
3ـ بعد از آن سمباده 80 پوست آب را روي دستگاه لرزان بسته و سطح كار را لرزان مي زنيم و اين عمل را بوسيله دستگاه سمباده لرزان به ترتيب با سمباده هاي پوست آب 120 ـ 180 ـ 220 ـ 260 مي زنيم.
توجه : هر سمباده رد خش هاي ايجاد شده توسط سمباده قبل را از بين مي برد.
توجه : هرچه شماره سمباده بيشتر شود سمباده نرم تر مي شود . شماره سمباده يعني تعداد ذرات موجود در روي 1cm2 مي باشد.

معرق چوب

امروزه تابلوهای زیبای معرق که ساخته ی دست استادان این هنر کهن ایرانی است ، زینت بخش دیوار خانه ها و سایر مکان ها شده است .اجرای این کار نیاز به دقت و ظرافت زیادی دارد و هر چه  قدر دقت و ذوق و سلیقه ی استاد معرق کار بیش تر باشد  ، شاهکاری خلق خواهد شد که چشم هر بیننده ای را ساعت ها مجذوب خود می نماید.

تعریف معرق

معانی لغوی معرق : کلمه معرق ( م ع ر ق ) که در بعضی مواقع به غلط به جای کلمه ی مرقع استفاده می شود ، از ریشه ی ( عرق ) و از مصدر جاری بودن می باشد . از آنجا که در نما یا عناصر این هنر چیزی جاری نیست ، بنابراین نمی توان این معنا را چندان منطقی و مرتبط دانست . این کلمه در حقیقت مرقع ( م ر ق ع ) است که آن نیز عربی و از ریشه ی ( رقع ) یعنی تکه تکه می باشد . بنابراین این نوع معنی ، به نظر صحیح تر می آید ، زیرا آین هنر از قطعات یا تکه هایی تشکیل شده است که در کنار هم قرار گرفته اند و آن را به وجود آورده اند.

چوب یکی از اولین موادی است که در دست انسان از چند صد قرن پیش تا کنون بوده و یکی از اولین دلایل آن این است که به طور طبیعی در اکثر نقاط وجود دارد . در موزه های جهانی پیدا شده است که در صد قرن پیش بشر توسط چوب به شکار رفته است و در ایران کهن نیز می توان به آثار نوشته های تخت جمشید اشاره کرد که درختان سرو ، گز ، چنار در اشعار آن آمده است.

تعریف چوب :
چوب عبارت است از قسمت داخلی ساقه و شاخه که از بافتهای ثانویه لینینی و متخلخل فیبری شکل آوندی که دارای ساختمان یاخته ای سازمان یافته و هر سو نا یکسان و ناهمگن میباشد که برای مصارف صنعتی به کار می رود. ناهمگن به معنی اینکه دارای اجزای مختلفی است مثلا در چوب فیبر و اشعه چوبی و آوند و ... وجود دارد و هر سو نا یکسان چون بافت های آن در جهات مختلف قرار دارد.
با توجه به این که :

نام حالت ظاهري خواص مكانيكي خواص فني مورد مصرف

راش
_سفيد مايل به صورتي _قابليت تورق كم
_قابليت خمش كم _كار با آن آسان
_مقاومت در برابر قارچها كم _كنده كاري و مبل سازي،روكش و تخته چند لا